Twoje dziecko „ma” napięcie mięśniowe? Czy wiesz co to właściwie znaczy? Wiesz jak wygląda rozkład napięcia mięśniowego u noworodka? Może zastanawia Cię, czy Twoje dziecko ma zaburzenia napięcia mięśniowego? A może Twoje dziecko ściska mocno piąstki albo wygina głowę mocno do tyłu i nie wiesz co to może oznaczać? Chciałbyś wspierać rozwój swojego malucha, ale nie wiesz jak to zrobić?
Z tego artykułu dowiesz się:
- co to jest napięcie mięśniowe
- jaki jest rozkład napięcia mięśniowego u noworodka
- kiedy z napięciem mięśniowym jest coś nie tak
- jak rozpoznać nieprawidłowe napięcie mięśniowe
- jakie są czynniki ryzyka powstawania nieprawidłowego napięcia mięśniowego
- do czego może prowadzić wzmożone napięcie mięśniowe
- co zrobić z nieprawidłowym napięciem mięśniowym
Co to jest napięcie mięśniowe?
Napięcie mięśniowe definiuje się jako ciągły i bierny częściowy skurcz mięśni lub jako odporność mięśnia na bierne rozciąganie w stanie spoczynku. Chodzi o to, że mięśnie są w jakimś stopniu cały czas w skurczu po to, aby utrzymać nasze ciało w danym ułożeniu i przeciwdziałać siłom działającym na nie (np. siła grawitacji).
Jest to bardzo potrzebna umiejętność organizmu, zarówno dziecka jak i dorosłego człowieka, także bardzo dobrze, że maluchy „MAJĄ NAPIĘCIE”!
Napięcie mięśniowe jest bardzo ważnym elementem potrzebnym do prawidłowego rozwoju ruchowego dziecka. Odgrywa ono kluczową rolę w kontroli postawy oraz wykonywaniu ruchów.
Samo napięcie mięśniowe jest pod stałą kontrolą Ośrodkowego Układu Nerwowego (OUN), czyli po prostu mózgu.
Jaki jest rozkład napięcia mięśniowego u noworodka?
Noworodek ma więcej napięcia na obwodzie, czyli w kończynach górnych oraz dolnych, a mniej centralnie, czyli w mięśniach brzucha i pleców. Wraz z rozwojem napięcie to powinno „przenosić się” do środka ciała, czyli niemowlak, który ma 6 miesięcy powinien mieć już bardziej napięty brzuch i luźniejsze ręce, dlatego zanika odruch chwytny (dziecko ściska palec dorosłego swoją rączką). Potrzebne jest to po to, aby możliwe było utrzymanie danej pozycji i wykonanie precyzyjnego ruchu ręką czy nogą.
Kiedy z napięciem mięśniowym jest coś nie tak?
Jak już pisaliśmy napięcie mięśniowe jest bardzo istotne w prawidłowym rozwoju dziecka. Problem pojawia się, gdy tego napięcia jest za dużo lub za mało. Często jest też tak, że w niektórych częściach ciała jest go więcej, w innych mniej, mówimy wtedy o nieregularnym rozkładzie napięcia mięśniowego.
Często spotykamy się ze wzmożonym napięciem mięśniowym grzbietu a obniżonym w zakresie mięśni brzucha. Może pojawić się także więcej napięcia w obrębie obręczy barkowej, wtedy ramiona uniesione są wysoko, albo w obrębie obręczy biodrowej (co zdarza się rzadziej), gdzie nogi są kurczowo trzymane blisko ciała, a stopy zawinięte do dołu.
Może się zdarzyć również, że więcej napięcia jest po jednej ze stron ciała i wtedy pojawia się tak zwana asymetria, gdzie jedna strona ciała jest wydłużona, a druga skrócona (dziecko układa się w kształt księżyca). Może pojawić się asymetria w obrębie głowy, wtedy głowa chętniej przenoszona jest na jedną ze stron.
Wyróżniamy także dwa ogólne rodzaje zaburzeń napięcia mięśniowego – jest to WZMOŻONE NAPIĘCIE MIĘŚNIOWE (HIPERTONIA) oraz OBNIŻONE NAPIĘCIE MIĘŚNIOWE (HIPOTONIA).
Hipotonia występuje u tzw. wiotkich niemowląt, często wiąże się z opóźnieniem rozwoju motorycznego. Dzieci te mają nogi rozstawione szeroko, leżące na podłożu, ustawione na tzw. żabkę, mają także bardzo słabe mięśnie brzucha. Ogólna hipotonia występuje głównie u dzieci z zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak Mózgowe Porażenie Dziecięce, zespół downa, choroby nerowowo-mięśniowe czy inne.
Hipertonia to nadmierny skurcz danych partii mięśniowych, najczęściej kończyn dolnych i górnych. Hipertonia od urodzenia jest stosunkowo rzadka i często wiąże się z poważną patologią neurologiczną.
Jak rozpoznać nieprawidłowe napięcie mięśniowe?
Bardzo ważna jest obserwacja dziecka i jego spontanicznej aktywności.
Charakterystycznymi cechami wzmożonego napięcia mięśniowego są:
- wysoko uniesione ramiona
- cofnięte łokcie w leżeniu na brzuchu
- Palce stóp zawinięte w dół
- Stopy zgięte grzbietowo
- Zaciskanie pięści
- Odchylanie głowy mocno do tyłu
Cechy charakterystyczne obniżonego napięcia mięśniowego:
- Wystające żebra
- Rozlany brzuch
- Nogi szeroko rozłożone, leżące na podłożu
- Ręce szeroko rozłożone na boki
- Osłabione ssanie
- Obwisłe policzki
Cechy charakterystyczne asymetrii:
- Głowa zwrócona tylko w jedną ze stron
- Wydłużona jedna strona ciała, druga strona ciała skrócona
- Cofnięta jedna ręka w leżeniu na brzuchu
- Nieużywanie jednej z rąk
- Zgięcie tylko jednej z nóg, wyprostowanie drugiej
Jakie są czynniki ryzyka powstawania nieprawidłowego napięcia mięśniowego?
- Przedwczesny poród lub poród o powikłanym przebiegu
- Zbyt mała lub zbyt duża masa urodzeniowa
- Przyjmowanie niektórych leków
- Ostre choroby zakaźne
- Zaburzenia neurologiczne
- Choroby genetyczne
- Uszkodzenia mózgu
- Zaburzenia metaboliczne
Do czego może prowadzić wzmożone napięcie mięśniowe?
Może ono mieć wpływ na opóźnienie rozwoju ruchowego. Wiąże się to z tym, że niektóre czynności będą osiągnięte później niż powinny występować fizjologicznie. Może to powodować późniejsze problemy z motoryką małą, czyli z precyzyjnymi ruchami. Zaburzenia napięcia mięśniowego mogą prowadzić do różnych kompensacji oraz powstawania nieprawidłowych nawyków ruchowych, co może prowadzić do wad postawy. Brakuje jednak konkretnych danych na temat nietypowego napięcia mięśniowego w okresie niemowlęcym oraz badań pokazujących długofalowe skutki nieprawidłowego napięcia mięśniowego. Informacje czerpiemy głównie z obserwacji i doświadczenia specjalistów.
Co zrobić z nieprawidłowym napięciem mięśniowym?
Bardzo ważnym aspektem w zapobieganiu powstawania zaburzeń napięcia mięśniowego jest prawidłowa pielęgnacja niemowląt od samego początku ich rozwoju.
Kolejnym elementem wspomagającym rozwój są odpowiednie zabawy ruchowe oraz zapewnienie odpowiednich warunków potrzebnych do prawidłowego rozwoju.
Bardzo istotne jest również to, aby obserwować swoje dziecko, szczególnie w pierwszych 6. miesiącach życia. Im szybciej zauważymy jakąś nieprawidłowość, tym szybciej możemy coś z tym zrobić. Nawyki ruchowe, które powstają we wczesnym dzieciństwie, później jest coraz trudniej zmienić.
Więcej o tym jak wspierać rozwój dziecka, co jest istotne w pierwszym roku życia dziecka i na co zwracać uwagę możecie przeczytać w naszym EBOOKU.
Możecie kupić pełną wersję e-booka w naszym SKLEPIE.
Możecie także zapisać się do naszego NEWSLETTERA i otrzymać darmową, skróconą wersję ebooka.
Jeśli zauważysz jakąś charakterystyczną cechę jednego z rodzajów zaburzeń napięcia, to warto zgłosić się do specjalisty. Może on potwierdzić Twoje obawy lub stwierdzić, że nie ma powodów do zmartwień. Gdy okaże się, że mamy do czynienia z zaburzeniami napięcia, fizjoterapeuta powinien zbadać i ocenić dziecko. Zobaczy on jak wygląda aktywność spontaniczna dziecka, jego ruchy oraz zachowania, zwracając uwagę na bodźce oddziałowujące na dziecko. Powinien on wykluczyć poważne zaburzenia neurologiczne lub skierować na dalszą diagnostykę do neurologa lub innego terapeuty. Istotne jest, aby fizjoterapeuta szukał przyczyn danego zachowania, wskazał, na co zwrócić uwagę, co obserwować. Wspólnie powinniście ustalić plan terapii oraz dalszych działań.
W zależności od rodzaju zaburzeń oraz ich przyczyny, można wprowadzić różne metody pracy oraz mechanizmy postępowania.
Źródła:
- Elisabeth J M Straathof, Kirsten R Heineman, Elisa G Hamer, Mijna Hadders-Algra; Patterns of atypical muscle tone in the general infant population – Prevalence and associations with perinatal risk and neurodevelopmental status, Early human Development, Volume 152, 2021.
Źródła zdjęć:
Canva, Zdjęcia z artykułu: Małgorzata Matyja, Anna Gogola; Prognozowanie rozwoju postawy dzieci na podstawie analizy jakości napięcia posturalnego w okresie niemowlęcym, Neurologia dziecięca, Vol. 16, nr 32, 2007.
